تقسیم بندی علوم در جهان اسلام باید بر اساس اندیشه اسلامی باشد

به گزارش روابط عمومی دفتر تبلیغات اسلامی، حجت الاسلام والمسلمین حمید پارسانیا، معاون آموزش مجمع عالی حکمت ایران، در دیدار با اساتیدی از کشور تونس با اشاره به بحث تفکر اجتماعی مسلمین، گفت: این بحث بعد از انقلاب فرهنگی در ایران تأسیس شد.

وی با بیان این که این عنوان درسی یک عنوان انحرافی بود افزود: وقتی می گوییم تفکر اجتماعی مسلمین اندیشه جهان اسلام را از سنخ اندیشه می دانیم که یک مرحله قبل از علم است و علم اجتماعی نیست .

عضو هیأت علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه تهران با بیان اینکه علم اجتماعی در قرن 19 متولد شده و ما از منظر جهان مدرن تاریخ تفکر جهان اسلام را می بینیم و این یک انحراف است، افزود: ما باید علم جهان اسلام را با تعریفی که علم و عقل در خود جهان اسلام دارد بشناسیم و در واقع تعریف علم و فلسفه در جهان مدرن بعد از کنت همواره یک تعریف کنتی دارد و معتقد است که عقل قابلیت درک جهان را ندارد و باید از تجربه کمک گرفت.

وی با بیان این که فلسفه یک معرفت عقلی است، افزود: هیچ فیلسوفی در جهان اسلام فلسفه و علم را آن طور که کنت به کار می برد استفاده نکرد و همه تطوراتی که در قرن 20 برای فلسفه اتفاق افتاد مبتنی بر فکر کنت است و حتی پست مدرن هم که یک مدرنیته متأخر است مبتنی بر اندیشه و برداشت کنت از عقل رفتار می کنند.

حجت الاسلام والمسلمین پارسانیا گفت: علم مدرن بر اساس تعریف مخصوص خودش از علم و فلسفه شکل گرفته است و جهان اسلام اگر این تعریف را بپذیرد هویتش دگرگون خواهد شد و اگر امروز هویت جهان اسلام بر اساس تعریف دیگری از عقل، علم و فلسفه شکل گرفته ما نباید اندیشه جهان اسلام را با معیار جهان مدرن بسنجیم و این روند را ادامه دهیم.

وی با اشاره به تحولات جهان اسلام، گفت: ما مکاتب مختلفی در جامعه شناسی با هویت مدرن داریم که بر مبنای فلسفی خاصی شکل گرفته است؛ زیرا هر جریان فلسفی، نظریه اجتماعی مربوط به خودش را ایجاد کرده و این فلسفه ها به رغم اختلافات، مشترکاتی هم دارند.

معاون آموزش مجمع عالی حکمت ایران با اشاره به مشترکات فلسفه معاصر ابراز داشت: این فلسفه معاصر چند نقطه عطف دارد که با دکارت شروع می شود و درکانت ویژگی پیدا می کند و در نوکانتی ها خصوصیات دیگری پیدا می کند و تحولات پست مدرن هم روی آن تأثیر می گذارد و آثار این ها در علوم اجتماعی معاصر مشاهده می شود.

وی با بیان این که شبیه این حرکت در جهان اسلام هم وجود داشته است، گفت: ما علوم و دانش های متکثری را در جهان اسلام داشتیم و من معتقدم که آنها علم اجتماعی بودند و یک تکثر شدید مانند جهان غرب در جهان اسلام هم بوده و الان هم وجود دارد و همین علم اجتماعی، انقلاب اسلامی را هم ایجاد کرد ولی هنوز در حوزه آکادمیک ما حضور ندارد و اگر هم حضور دارد به عنوان ابژه است.

حجت الاسلام والمسلمین پارسانیا با اشاره به جریان های علمی متکثر در جهان اسلام مانند جریان های عرفانی، فلسفی، کلامی، کلام اشعری با قرائت غزالی، گفت: هر کدام از این جریان ها علم اجتماعی خاص خود را داشته اند و هر کدام مناسبات اجتماعی با قدرت ایجاد کرده اند و حتی "گنون" قبل از فلاسفه غربی در بستر عرفانی به تحلیل جهان معاصر و مدرنیته پرداخته است.

وی با بیان این که عرفان اسلامی ظرفیت فعال شدن در جهان امروزی را دارد، گفت: حضور عرفان حضور سلوکی است و کمتر نظری است و در ایران عکس است و حضور نظری اش قوی است؛ امام خمینی یک مدرس عرفان نظری بود.

عضو هیأت علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه تهران با بیان این که با ورود یک اندیشه و فلسفه جدید مناسبات اجتماعی و اصطلاحات تغییر می کند، گفت: با ورود اسلام به جزیره العرب  ابو حکم می شود ابو جهل، و مفاهیم اجتماعی مانند قبیله به حزب تغییر می کند و رییس قبیله به خلیفه تغییر پیدا می کند و به همین خاطر تاریخ نگار اسلامی هر تاریخی را با یک نبی شروع می کند و این تاریخ نگاری با تاریخ نگاری کمبریج و مدرن فرق می کند.

وی اظهار داشت ابن خلدون علم اجتماعی یک بخش از جهان اسلامی را گفت و فارابی هم علم اجتماعی بخش دیگری از جهان اسلام را نوشته ولی ابن خلدون نمی تواند حکمت نظری بنویسد زیرا مبانی اشعری او، اجازه نمی داد که بنویسد و علم عمران او نمی توانست راجع به مدینه فاضله سخن بگوید

حجت الاسلام والمسلمین پارسانیا با بیان این که ابن خلدون نمی تواند داوری های باید و نباید به ارزش های اجتماعی داشته باشد، افزود: زیرا او قائل به عقل عملی نیست و عقل متافیزیکی را قبول ندارد و فقط به حس، تجربه و نقل قائل است بنابراین علم عمران راجع به ارزش ها سخن نمی گوید و به امور محسوس جامعه نگاه می کند و این شبیه علم مدرن است ولی علم مدرن هم نیست زیرا ابن خلدون سنت الله را عادت الله می داند و طبیعت اشیاء را دخیل در فعلشان نمی بیند و خدا را مستقیما فاعل می داند.

وی با اشاره به تقسیم بندی علوم در محافل آکادمیک اظهار داشت: در این تقسیم بندی علوم فلسفه و فقه از علوم نیست بلکه از انسانیات و علومی مانند هنر است؛ زیرا محافل آکادمیک ما بر اساس محافل آکادمیک در غرب بنا شده است و فلاسفه غرب فقط تجربیات و طبیعیات را علم می دانند.

عضو هیأت علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه تهران با بیان این که جهان اسلام تقسیم بندی های مربوط به خودش را از علم داشته است، گفت: فارابی در احصاء العلوم، علوم را در ابتدا به دو قسمت نظری و عملی تقسیم می کند و این تقسیم بر این ملاک است که چیزی که علم است یا با اراده انسان ایجاد می شود یا مستقل از اراده انسان است؛ اگر خارج از اراده انسان است موضوع علوم نظری است و اگر با اراده انسان ایجاد می شود موضوع علوم عملی است.

وی افزود: تفاوت این تقسیم بندی با تقسیم بندی فلاسفه غربی این است که در این جا علوم نظری شامل الهیات، ریاضیات، تجربیات و فلسفه می شود و فلسفه هم علم می شود زیرا موضوع فلسفه را ما نمی سازیم بلکه ما می یابیم و حوزه علوم عملی شامل اخلاق، اقتصاد، تدبیر منزل و حکمت مدنی و جامعه شناسی می شود.