آخوند خراساني به عنوان يكي از علماء و مراجع تقليد جهان تشيع كه در دوره حساس مشروطه نقش بي بديلي در عرصه علم و سياست به انجام رساند، از جمله شخصيت هاي تاريخي است كه به بهانه هاي مختلف، سمت و سوي قلم نويسندگان را به سمت خود هدايت مي كرد.
پيرامون شخصيت آخوند، مي توان از ابعاد مختلف، وارد بحث شد؛ ابعادي نظير «انديشه هاي اصولي»، «انديشه هاي فقهي»، «انديشه هاي فلسفي»، «شخصيت سياسي و اجتماعي» و .....
روشن است كه نمي توان به تمامي اين ابعاد، آن هم در يك نوشتار مختصر، پرداخته شود، به همين جهت در مقال حاضر برآنيم تا با جزئي كردن مسئله تحقيق، از پراكنده گويي پرهيز كنيم. اين نوشتار، در صدد است تا آخوند را از منظر و ديدگاه يكي از شاگردان خود؛ يعني آقا نجفي، مورد بررسي و مطالعه قرار دهيم. وجه بررسي شخصيت آخوند از ديدگاه «آقا نجفي» را مي توان به طور خلاصه، در دو مورد مورد اشاره قرار داد كه عبارتند:
1. آقا نجفي قوچاني از شخصيتهاي كم نظير تاريخ تشيع است. كمتر كسي را مي توان مورد اشاره قرار داد كه مانند ايشان، مسائل را راحت و بدون غل و غش بيان كند. بسياري از مصلحت انديشي هايي كه در نوشته افراد ديگر ديده مي شود و فاتحه حقيقت را خوانده است، در نوشته ايشان ديده نمي شود.
در مجموع، به راحتي مي توان ادعاكرد، كمتر مصنفي وجود دارد كه مانند ايشان، خود را در انتخاب و گزينش عبارات چنين آزاد مي بيند. البته ايشان از خطا و اشتباه مصون نيست و با همه آزاد انديشي و حقيقت جوئي، گاه به نظر مي رسد كه در مورد مرحوم آخوند راه حقيقت را نپيموده است.
2. دومين وجهي كه مي توان به آن اشاره كرد، هم عصر بودن اين دو شخصيت است؛ به تعبيري بهتر، آقا نجفي قوچاني، كسي است كه از نزديك شاهدرفتار و بسياري از حوادث زندگي استاد خويش بوده است. به همين جهت، اظهار نظرهاي ايشان پيرامون استاد به منزله سند دست اولي است كه از نقاط قوت هر تحقيقي به حساب مي آيد.
واژگان كليدي:آخوند خراساني، آقا نجفي قوچاني، شخصيت آخوند.