آخوند خراساني يكي ازاصوليان نظريه پرداز دوره متأخر از فقيهان شيعه است كه آراي اصولي او تأثير فراوانيبر عالمان بعدي داشته است. يكي از مباحث مطرح در علم اصول، دلالت اخبار آحاد درحوزه عقايد و تفسير، و بهره گيري از آن است. اصوليان هر چند درحجيت سنت و مقامبلند آن هم داستانند، اما در دامنه كاربرد آن در خبر واحد و آن هم در غير احكام، خواهمقام عقايد، باشد، يا تفسير، يا تاريخ، ديدگاههاي متفاوتي دارند. بررسي جايگاه وحجيت خبر واحد در غير احكام، از اين جهت اهميت دارد كه مشخص مي كند، آيا مي توانبر اساس خبر واحد به دريافتي تعبدي از عقايد و يا موارد مشابه آن مانند تاريخ،تفسير و يا ادعيه و زياراتي رسيد كه مبين عقايد كلي و پايه اي است؛ به اين معنا كهدر جايي كه سياق و شواهد اطمينان آور نشانه شناسي و غير آن، اعم از قرآني و غيرقرآني برصحت و حجيت آن دلالت ندارد، آيا مي توان برخبر واحد، استناد كرد؛ به عبارتديگر موضع سخن جايي است كه اگر اين روايت نباشد، هيچ گونه دليل و شاهدي بر فهم آنمعنا نيست، باز تكيه برخبر واحد بدون قرينه علم آور، جايز است، يا تنها در صورتيمعتبر است كه موجب كاشفيت از واقع داشته باشد؟ بنابراين، هدف از اين نوشته، طرحنظريات موافقان و مخالفان خبر واحد با تكيه برآراي آخوند خراساني(ره)، در حجيتروايات در غيراموري است كه به جوارح و عمل (يعني حوزه فقه و شريعت) مربوط مي شود.آخوند خراساني در طرح استدلال حجيت خبر واحد در احكام، عدم حجيت آن را در غير احكاممبنا قرار مي دهد، تا نشان دهد، اگر دليلي بر ممنوعيت خبر واحد رسيده، و يا اگر بهخبر عدل از باب تعبد تكيه شده، نمي تواند اثبات حجيت و كاشفيت از واقع را بكند،اتفاقا، محل ممنوعيت ناظر به عقايد بوده، و يا دست كم، قدر متيقن آن اموري است كهكاشفيت آن از واقع را نشان دهد. در اين نوشتار، با طرح محل نزاع و مشخص كردن قلمرو بحث ونظريات موافق و مخالف، و به ويژه نظر اين شخصيت محقق والامقام درتأييد نظر عدم حجيتخبر واحد و شرح مباني و مشكلاتي كه از ناحيه وسائط اخلال در كشف را فراهم مي سازد ودر شرح نظر برخي از شاگردان ايشان آمده، زواياي بحث را توضيح داده ام.
واژگان كليدي: اخبار آحاد. سنت، كاشفيت، طريقيت، منجزيت، معذريت، تفسير اعتقاديي. نسبت ميان قرآن و روايات.