رشته هاي علمي به مرور زمان شكلگرفته و و در اثر رفت و آمدهاي استدلالي، روند رشد، پيشرفت، بلوغ و بالندگي خود را طي مي كنند. يكي از اين رفت و آمدهاي استدلالي كه امروزه در دايره علوم از ارزش و اهميت فراوان برخوردار است، «فلسفه علوم» است. در بحث فلسفه علم، سعي مي شود تا به ابعاد گوناگوني نظير «تعريف»، «موضوع وقلمرو»، «اهداف»، «مباني»، «منابع»، «روش ها»، «گرايش ها»، «ساختار» و مواردي از اين قبيل پرداخته شود.
طبعا پرداختن به «دانش اصول» به عنوان يكي از كاربردي ترين علوم اسلامي، از اين زاويه، مي تواند فوايد فراواني داشته باشد. بر اين اساس در نوشتار حاضر سعي مي شود تا اين دانش مهم اسلامي را از زاويه و عينك فلسفۀ آن مورد تحليل و بررسي داده شود.
يكي از محورهاي فلسفه علم اصول، مباني و مبادي علم اصول است و يكي از مهمترين آن مباني، مباني كلامي است. به جهت اختصار و حفظ اصل «مسئله محور بودن مقاله» سعي مي شود تا اين بررسي از منظر ديدگاه هاي اصولي مرحومآخوند خراساني صورت گيرد.
بررسي تاثير ديدگاه هاي كلامي در اين زمينه را به چند صورت مي توان انجامداد كه عبارتند از:
1. توضيح انديشه هاي كلامي تاثير گزار و بررسي مفاد و احياناً اقسام آن (درمواردي كه اقسام دارد)؛
2. نقد و بررسي ادلۀ اثبات كننده آن تا در نهايت صحت وسقم آن ها روشن گردد؛
3. استفاده هايي كه دانشوران اصولي از انديشه هاي كلامي درساخته و پرداخته كردن ضوابط و مسائل اصولي داشته اند (توصيفي)؛
4. نقد و بررسياستفاده هاي دانشوران اصول از انديشه هاي كلامي (انتقادي)؛
5. استفاده هايي كهمنطقاً مي توان از انديشه هاي كلامي در ساخته و پرداخته كردن مسائل اصولي داشت(توصيه اي).
از آنجا كه نمي توان در يك مقاله، به همه محورهاي فوق پرداخت، در نوشتار حاضر سعي مي شود بر دو محور اول روشن است كه بحث در همه محور هاي، فوق فراتر از گنجايش يك مقالهاست از اين رو در اين نوشتار سعي مي شود بر دو محور يعني محورهاي اول و سوم، آن هم با تاكيد بر ديدگاه هاي آخوند خراساني، پرداخته شود.
از آنجا كه آخوند خراساني، به عنوان يكي از فقهاي برجسته، در تدوين و طراحي انديشه هاي اصولي خود همچون ساير فقهاء و اصوليون، از مباني خاص كلامي بهره برده است، در اين نوشتار به بررسي چهار مسئله كلامي و بهره گيري از آن در علم اصول پرداخته خواهد شد.
واژگان كليدي: انديشه ها و مبادي كلامي، علم اصول، آخوند خراساني، حكمت، لطف، ادراكات عقلي.
[1] . عضو هيئت علمي پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي