مجتهدان و فقيهان بزرگ، از نوآوران اصولي و فقهى، به عنوان مفاخر فكرى و علمى ياد مى كنند و قدرت فهم جديد و برداشت نو از دليل هاى شرعى را، نشانه نبوغ و فكر سرشار انديشه وران نوآور مى شمرند. كشف مطالب جديد و برداشت از متون و نصوص دينى و گشودن باب تازه بر روى مسائل اسلامى و… نشانه اقتدار فكرى و توان فقهى و مايه افتخار و فخر علمى نوآوران است.
يك نوانديش ديني بايد به طور ريشه‌اي با متون ديني كه برگرفته از روايت، قرآن، سنت، عقل و اجماع است، آشنا باشد. در غير اين صورت مطالبي كه ارائه مي‌كند قابل اعتناي جدي، اثربخشي و قابل تعميم نخواهد بود.
آخوند خراساني نمونه كاملي از نوانديشان در اين زمينه و از علماء، شخصيت هاي مبارز، زاهد و مفاخر بزرگ شيعه است كه با بررسي دوره هاي اخير فقهي و اصولي در مي يابيم در يك قرن اخير، غالب صاحب نظران و مراجع بزرگ از تربيت يافتگان كرسي درس ايشان مي باشند.
با جستجو در آثار بزرگان علم فقه و اصول و همچنين آثار و تأليفات آخوند خراساني، نمونه هاي فراواني از نوآوريها و ابتكارات اصولي و فقهي وي مشاهده مي شود، كه هر كدام در جايگاه خود افق هاي جديدي را پيش روي عالمان و فقيهان گشوده است.
اين نوآوريها سبب شده كه با گذشت قريب به يك قرن، هنوز كتاب كفايه الاصول ايشان متن درسي حوزه هاي علميه باشد و اكثر نويسندگان و اساتيد، مباحث درس هاي خارج و كتب خود را بر اساس آثار وي بيان دارند. كه هر كدام از اين نو انديشي ها نيازمند به تببين در نوشتاري جداگانه است.
در اين مقال، سعي مي شود به برخي از اين نوآوري ها اشاره شود. سرفصل اين نوآوري ها عبارتند از:
1. استفاده از مباحث فلسفي در اصول: نوشته هاي آخوند خراساني سرشاراز اختلاط مباحث فلسفي در مباحث اصولي است. كه با اين ابتكارات بسياري از مباديتصديقيه و كبريات مسائل علم اصول با استفاده از دانش فلسفه، كشف مي شوند.
2. قلم پويا وبيان گوياي آخوند خراساني، موجب شد كه ايشان به تنقيح و تلخيص مباحث اصولي بپردازد. به همين جهت است كه دوره وي، عصر ايجاز و تنقيح مباحث اصولي نام گرفته است.
3. تأسيس اصل نوعيپيشگيري است كه مرحوم آخوند آن را در بحث وجود مقدمه ابتكار كرد. در اين رابطه بايد گفت كه، بسيارياز مسائل فقهي و حقوقي را مي توان بر اين اصل تطبيق ساخت و ثمرات مهمي را به دستآورد.
4. آخوند خراساني در مباحثي نظير : اقل و اكثر ارتباطي، قطع، امارات واصول، و... نيز ايده هاي جديدي ارائه مي كند.
5. افزودن دو تنبيه به تنبيهاتاستصحاب، و رساندن آنها به چهارده مورد، از نوآوريهاي وي مي باشد.
واژگان كليدي:آخوند خراساني، نوآوري، فقه، اصول فقه، كفايه الاصول.
[1] . سطح سه حوزه علميه قم و كارشناسي ارشد ارتباطات.
[2] . سطح سه حوزه علميه قم و كارشناسي ارشد فقه و مباني حقوق اسلامي.