يكي از مسائل مطرح در اصول فقه، بحث جواز يا عدم جواز استعمال لفظ در بيش از يك معناي واحد و يا به عبارت مشهور در آثار اهل سنت، حمل لفظ مشترك بر بيش از يك معنايش است. عده اي از اصوليان بزرگ و مشهور به امكان و جواز اين قضيه نظر داده اند و در مقابل، بزرگاني ديگر، به عدم امكان و يا عدم جواز اين قضيه گرايش يافته اند. آخوند ملاكاظم خراساني؛ به عنوان يكي از معاريف و اصوليان برجسته عالم اسلام، جواز و يا امكان استعمال لفظ در بيش از يك معنا را از اساس منكر شده است. ايشان، با ارائه تحليلى عقلى ـ فلسفى از رابطه لفظ و معنا، لفظ را فاني در معنا دانسته آن را به آينه و صورتِ در آينه تشبيه دانسته و بر اساس آن به عدم امكان عقلي استعمال لفظ در بيش از يك معنا راي داده است. وي هم چنين با طرح رابطه معاني باطني با مسأله استعمال لفظ در بيش از يك معنا، برآن است كه معاني باطني آيات از سنخ معانى الفاظ نمي باشد و بدين ترتيب، منكر استعمال لفظ در بيش از يك معنا نسبت به معاني باطني شده است.
در نوشتار حاضر، با طرح 5 اشكال، ديدگاه و استدلال مرحوم آخوند در تحليل عقلي فناي لفظ در معنا و در نتيجه عدم امكان عقلي استعمال لفظ در بيش از يك معنا، نقد شده است. اصلي ترين اشكال به نظريه آخوند آن است كه ايشان مباحث زبانى و ادبى را با مباحث عقلى و فلسفي در آميخته و در رد جواز استعمال لفظ در بيش از يك معنا، كه يك مسأله زباني و عرفي است، به استدلال عقلى و فلسفى روى آورده است. هم چنين استدلال آخوند در باب عدم ارتباط معاني باطني با مدلول الفاظ ناتمام دانسته شده است.
واژگان كليدي:آخوند خراساني، استعمال لفظ در بيش از يك معنا، حمل لفظ مشترك بر بيش از يك معنايش، كفاية الاصول، اصول فقه.