انقلاب مشروطه، به عنوان يكي از نقاط عطف تاريخ تحولات سياسي اجتماعي ايران، شخصيت ها، قرائات و نسخه هاي فراواني از انديشه ها را به جامعه ارائه داده است. نسخه هايي كه در عين اختصاص دادن صفحات زيادي از تاريخ به خود، كانون بسياري از مناقشات و كشاكش ها را نيز تشكيل داده است. يكي از اين كشاكش ها را مي توان مناقشات ميان «سلطنت طلبان و سنت گرايانِ حامي ِآنان» از يك سو و «روشنفكران راديكال غير مذهبي» از سوي ديگر دانست. اينان بر سر مسئله «مشروطه» و لوازم آن اختلافات جدي داشتند.
در اين ميان، گروهي از مشروطه خواهان مذهبي به رهبري علما و مراجع مقيم نجف، در تلاش براي بومي سازي مفهوم مشروطه در معنايِ تحديد سلطنت، نظريه «مأخوذيت مشروطيت از شريعت» را نظريه پردازي نمودند. بدون ترديد نظريه پرداز اصلي اين نظريه، «آخوند ملامحمدكاظم خراساني»، مرجع كل شيعيان جهان بود. آخوند خراساني، مرجع نوگرايي بود كه به زيان هاي تاريخي استبداد پي برده و نظام مشروطه را جاگزيني مناسب براي آن مي دانست. ايشان براي آنكه انگ ضد ديني و غربي بودن مشروطه را بزدايد، با تسلط بي نظيري كه در فقه و اصول داشت، توانست آن را در قالبي شرعي و بومي ومتناسب با نيازهاي جامعه مسلمان ايران از نو نظريه پردازي نمايد. او در نهايت به اين نتيجه رسيد كه از ديد شريعت اسلام، در حال حاضر بهترين شكل حكومت، «نظام مبتني بر مشروطه و الزامات آن» است. البته بديهي بود از نگاه او، ماهيت اين نظام مي بايست اسلامي باشد. در مقاله پيش رو تلاش شده تا مفهوم، مصداق و براهين اين نظريه از نگاه خراساني در چارچوبي تاريخي تحليل شود.
واژگان كليدي:آخوند خراساني، مشروطيت، شريعت، سياست، استبداد.