در مكتب تابناك اسلام و خصوصاً در نظر ائمه شيعه، پيامبران وامامان داراي بالاترين مقام ها نزد خداوند متعال هستند. علماء وبزرگان دين نيز داراي مقامي بس عظيم هستند كه بعد از پيامبران و امامان(ع) قرار دارند. بديهي است كه اين بدان معنا نيست كه هر كس، علمي از علوم رسمي را فرا گرفت و اصطلاحاتي را به حافظه خود سپرد، واجد اين مقام و مرتبه باشد، بلكه مراد عالماني است كه عمل و اخلاق را سرلوحه كار خود قرار داده و با حركت در مسير الهي، وجودشان را سرشار از عشق به خدا و خدمت به بشريّت كرده باشند. بنابراين، توام بودن علم و عمل از شرايط لازم براي دستيابي به مقام مزبور است.
حال، در راستاي رسيدن به مقام فوق، مي توان از راه ها و طرق مختلف حركت كرد كه آشنايي با احوال علما يكي از آنهاست. بيان سيره اخلاقي علما و بزرگان مي تواند، راهي روشن پيش روي افراد در وقت مواجهه با ناملايمات دنيوي قرار دهد؛ بدين صورت كه راه درست را از غلط به لحاظ عملي نشان مي دهند.
در اين مقال، سعي بر آنست تا با رصد كردن برخي از ابعاد زندگي يكي از عالمان برجسته عصر مشروطيت، يعني آخوند خراساني، قدمي در اين راه برداشته باشد.
سامان نوشتار بدين صورت است كه در بخش مربوط به زندگينامه، محورهايي همچون «ولادت»، «هجرت و تحصيل»، «جايگاه علمي» و برخي ويژگي هاي اخلاقي همچون «عبادت»، «زهد»، «بخشش» و «تواضع» پرداخته شده است. بخش ديگر مقاله مربوط است به اقدامات سياسي آخوند كه در آن محورهايي همچون «مبارزه با لامذهبي»، «تلگراف آخوند خراساني به آيه اللّه انگجي»، «دفاع وحمايت آخوند از خانواده شيخ فضل‌الله نوري»، «شركت اسلامى»، «موضع‌گيري آخوند در قبالدولت قاجاريه»، «همدردي با مردم و توجه به مسائل امت اسلامي» پرداخته شده است. در انتها نيز تحت عنوان «غروب خورشيد» پايان زندگي دنيوي آخوند مورد اشاره قرار مي گيرد.
واژگان كليدي:آخوند خراساني، سيره علمي، سيره اخلاقي، سياست.