انقلاب مشروطه به عنوان يكي از حوادث بزرگ تاريخ معاصر ايران، به لحاظ تاثير عميق و ماندگارش در سياست و فرهنگ اين سرزمين، نقطه عطف مهمي در تاريخ كشورمان به حساب مي آيد. همين امر موجب شده تا اين برهه حساس تاريخي، به طور پيوسته، حجم عظيمي از پژوهش ها و تحقيقات تاريخي را به خود اختصاص دهد. گذشت زمان نه تنها از اهميت بحث درباره اين رويداد مهم تاريخي نكاسته، بلكه موجب شده تا در راس حوزه مطالعاتي _تحقيقاتي بسياري از انديشمندان قرار گيرد.
وقوع انقلاب مشروطه، مرهون زحمات و مشاركت طيف وسيعي از مردم (اعم از روحانيت، روشنفكران، تجار و بازرگانان و مردم عادي) بوده است. سهم علماي عتبات عاليات درانقلاب مشروطيت، هر چند كه از مشهورات و كليات تاريخي درجه اول است، اما پژوهش هايمستند تاريخي براي استخراج و نگارش تاريخ دقيق مشاركت آنها همچنان فقير و ناچيز است. همين امر موجب بروز برخي كجروي هاي در تحليل وقايع مشروطه شده است.
امروز دانستن مواضع رهبران درجه اول ديني در قبال مشروطيت، تنها يك ضرورتتاريخي نيست، بلكه يك ضرورت فرهنگي نيز به شمار مي آيد. مقاله پيش‌رو، به بررسي نقشتاثيرگذار و حتي رهبري كننده علماي عتبات در وقايع مبتلا به نهضت مشروطيت، در راستايحفظ و صيانت از اين نهضت در مقابل تهديدات داخلي و خارجي و نيز انحرافات دامنگير آنمي پردازد. تكية اين مقاله بيشتر بر روزنامه هاي منتشره در عصر مشروطه ميباشد.
در اين مقاله گوشه‌‌اي از فعاليتها و مجاهدات علماي عتبات ــخصوصا آخوند خراساني ــ در انقلاب مشروطيت به تصوير كشيده شد. در زمان استبدادصغير، مدير روزنامه حبل‌المتين كلكته نيز براي رفع اين شبهه كه روحانيت شيعه مخالفپيشرفت و ترقي است، مجموعه اي از فتاوا، احكام و نامه هاي علماي عتبات را درمقاله‌اي گرد آورد كه براساس آن تا رمضان 1326.ق از سوي آنان حدود سي نوشته صادرشده بوده است. توجه به اين فتاوا، نشان مي دهد كه اگر بازيگران عرصه سياست آن روز،كمي بيشتر به نظرات و راه روشن علماي عتبات توجه مي‌كردند و به مجاهدات آنان ارجبيشتري مي نهادند، بي ترديد انقلاب مشروطيت به بسياري از بلاياي داخلي و خارجي مهلكگرفتار نمي شد.
ازاين‌رو،مسلما جمع‌آوري مجموعه كامل سخنان، فتاوا و نامه‌هاي اين علما، بسيار مثمر وراهگشا خواهد بود و مسلماً به صورت متني متقن و آيينه‌اي روشن از تاريخ مشروطيتايران درخواهد آمد.
واژگان كليدي:مشروطيت، آخوند خراساني، عبتات عاليات، فتوا.
[1] . دانشجوي دكتري تاريخ دانشگاه اصفهان