آخوند ملا محمد كاظم خراساني ( 1255 مشهد -1329 هـ. ق نجف) انساني بسيار باهوش و با فطانت بود و فكري عميق داشت [2]ايشان، چونان روح بيدار زمان خود از جهل، تزوير، بي عدالتي و بي هويتي بيمناك بود و به رغم قرار داشتن در اوج اشتهار و آرامش، عافيت طلب نبود و در يكي از بحراني ترين مقاطع حساس تاريخ سياسي كشور؛ يعني دوران مشروطه، يك تنه و با تكيه بر دانش و بينش وسيع خود، در برابر مستبدين و قدرتهاي شرق و غرب ايستاد و با استقبال از مقتضيات زمان و مكان، مانع غلبه فكري غرب زده ها و يا سنتي هاي نا آگاه و مرتجع بر سرنوشت جامعه اسلامي ايران شد.
او در تنهايي و به سختي روزگار مي گذرانيد ولي جاذبه معنوي مرداني چون شيخ مرتضي انصاري (1281 ـ 1214 هـ. ق) ميرزا محمد حسن شيرازي(1312 ـ 1230 هـ. ق) سيد علي شوشتري (متوفي 1283 هـ. ق) وشيخ راضي نجفي (متوفي 1290 هـ. ق) او را چنان به خود مجذوب كرده كه تا پايان حيات به چيزي جز كسب معارف بلند الهي توجه نشان نداد.
از ديگر صفات و ويژگي هاي رفتاري ايشان مي توان به «گشاده رويي»، «بردباري» ، «حريص نبودن به مال دنيا»، «نداشتن حسد» و ... اشاره كرد. [3] عبدالحسين مجيد كفايي در كتاب مرگي در نور مي نويسد: بارها اتفاق افتاده بود كه در هواي گرم تابستان و يا در شب هاي سرد زمستان بچه هاي شير خوار را كه نحسي مي كردند و به خواب نمي رفتند، بدون اينكه مادرشان را بيدار نمايد به كول خود مي گرفت و راه مي رفت و براي آنها لالائي مي خواند و آنها را به خواب مي كرد و سپس خود مي رفت و مي خوابيد.[4] به طور كلي، آخوند خراساني به لحاظ سيره و رفتار اخلاقي، استادي نمونه بود كه مي طلبد آثار و تحقيقات فراواني پيرامون ابعاد آن صورت گيرد.
ايشان در عين برخورداري از صفات و كمالات اخلاقي فراوان، از بزرگترين مربيان و آموزگاران علم و عمل حوزه هاي شيعي در خلال قرون گذشته محسوب مي گردند. دليل روشن اين مطلب، موفقيت بسيار بالاي ايشان در پرورش دانش آموختگان و مجتهدين برجسته است. بر اين اساس، بررسي سنت هاي آموزشي وي از ضرورت هاي تحقيقي و پژوهشي محسبو ب مي گردد.
ضرورتي كه مي تواند پاسخي مناسب براي نسل امروز و آينده باشد. نوشتار حاضر برآن است تا اين مهم را مورد بحث و بررسي قرار دهد.
سامان نوشتار بدين صورت است كه مسئله مزبور را در شش محور؛ يعني «عقل گرايي»، «اهتمام به دانش اندوزي»، «حمايت از حقوق درس آموختگان»، «حمايت از دست آوردهاي علمي شاگردان»، «تكريم دانشوران» و «دانش براي مردم»، مورد بحث قرار داده است.
واژگان كليدي:آخوند خراساني، سنت هاي آموزشي، عقل گرايي، دست آوردهاي علمي، اهميت دانش، مشروطيت.
[2]- خاطرات شيخ ابراهيم زنجاني، به اهتمام غلامحسين ميرزا صالح ، انتشارات كوير، تهران1379، ص 26
[4]- عبد الحسين مجيد كفايي ، مرگي در نور