امروزه در جغرافیای سیاسی وقتی از آسیای مرکزی سخن به میان می آید، مقصود پنج کشور مشترک­المنافع تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان، قزاقستان و قرقیزستان است که در سال 1991 با سقوط امپراتوری شوروی مستقل شدند.

ایران دارای منافع عظیمی در آسیای مرکزی است و امروزه امنیت آن ارتباط مستقیمی با ثبات و تحولات این منطقه دارد، علاوه بر این پیوندهای تاریخی و فرهنگی نیز مزید بر این است تا مطالعات عمیق تری دربارۀ در کشورمان صورت پذیرد. یکی از مهمترین مسائل آسیای مرکزی وضعیت اسلام و مسلمانان این منطقه است که دکتر حبیب زمانی محجوب و همکاران ایشان در این پژوهش، با استفاده از منابع و اسناد کتابخانه­ای و همچنین مصاحبه با کارشناسان آسیای مرکزی، از جنبه تاریخی و سیاسی به آن پرداخته اند.

کتاب در 4 بخش تنظیم شده است: در بخش نخست، اوضاع سرزمین آسیای مرکزی از عهد باستان تا ورود اسلام مورد بررسی قرار گرفته است. فصل اول این بخش جغرافیای تاریخی سرزمین ماوراءالنهر را در بر می گیرد. در این فصل ابتدا کلیاتی پیرامون ماوراءالنهر و اوضاع جغرافیایی آن ارائه شده ، سپس ایالت‎های این سرزمین به همراه شهرها و روستاهای آن ذکر شده است. در فصل دوم به پیشینه تاریخی این سرزمین از آغاز تا روی کار آمدن مسلمانان پرداخته شده است. در این فصل تاریخ سیاسی آسیای مرکزی در دوران ماد و هخامنشی، اسکندر و جانشینانش، یونانیان ، کوشانیان، هیاطله ، ترکان و ساسانیان به طور اجمال بیان شده است. در فصل سوم به بیان کلیاتی پیرامون وضعیت جامعه آسیای مرکزی پرداخته شده و اوضاع جغرافیایی ، مذهبی ، سیاسی ، اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی این سرزمین هم زمان با فتوحات اعراب بیان شده است، در این فصل سعی شده نمایی کلی از سرزمین آسیای مرکزی ترسیم گردد تا مشخص شود اعراب با چه سرزمینی و چه جامعه ای روبرو بودند و چگونه به مرزهای آسیای مرکزی گام نهادند.

در بخش دوم، ورود اسلام و روند فتوحات مسلمانان در سرزمین ماوراءالنهر بیان شده است. در فصل اول این بخش پس از اشاره به فتوحات نخستین سرداران اموی ، فتوحات قتیبه و پیروزی های وی به طور کامل ذکر می شود. در پایان ضمن پرداختن به اوضاع و احوال این سرزمین در دوران پایانی حکومت امویان، میزان توسعه قدرت اعراب و علل پیروزی آنها نیز بیان خواهد شد. فصل دوم به پیامدها و تأثیرات ورود اسلام به این سرزمین اختصاص دارد. در این فصل ضمن ذکر نحوه و میزان اشاعه دین اسلام در ماوراءالنهر ، برخورد متقابل اهالی و فاتحان مورد بررسی قرار گرفته است. در پایان تأثیرات ورود دین اسلام بر بخش های مختلف جامعه ماوراءالنهر نیز به اجمال بیان شده است.

بخش سوم به بررسی اوضاع سیاسی و مذهبی ماوراءالنهر در دوره اسلامی می پردازد. در این بخش وضع ماوراءالنهر از دوره عباسیان و شکل­گیری حکومت های محلی در این منطقه(مانند سامانیان و.....) تا سقوط امپراتوری شوروی و استقلال جمهوری های آسیای مرکزی بررسی می­شود.

در بخش چهارم وضعیت فعلی کشورهای آسیای مرکزی و اوضاع اسلام و مسلمانان در هر یک از جمهوری های پنج­گانه مورد بررسی قرار گرفته است. در این بخش علاوه بر مطالبی در مورد اوضاع جغرافیایی و سیاسی هر کشور، وضع مذهبی، ادیان و فرقه­های رایج و حتی مکان­های دینی و شخصیت های مذهبی آن کشور معرفی و مورد بررسی قرار گرفته اند. همچنین در مورد فعالیت بازیگران خارجی در هریک از این کشورها و نفوذ کشور ایران در آنجا (با تاکید بر برنامه های فرهنگی و مذهبی) نیز بحث و بررسی شده است.

در بخش ضمائم نیز علاوه بر تاریخ تصوف در این منطقه، مشخصات و عکس های مصاحبه شدگان و زمان و مکان هر مصاحبه آمده است.