حضرت امام خميني (ره):
حضرت امام متواضع به معناي واقعي كلمه بودند. با آن همه مقام و عظمت و علم و دانش كه جهانيان را خيره كرده است،خود را تنها،يك طلبه مي دانست و با اين همه خدمت به اسلام و زنده كردن تشيّع هيچ گونه حريمي براي خويش قايل نبود و با كمال فروتني، خطاب به جوانان رزمنده جبهه ها مي گويد: «من دست و بازوي شما را كه دست خدا بالاي آن است مي بوسم و بر اين بوسه افتخار مي كنم»[13]
حجه الاسلام و المسلمين سيد محمّد باقر حجّتي نقل كردند: «حضرت امام با اينكه در زمان آقاي بروجردي يكي از استوانه هاي حوزه بودند در مجلس روضه اي كه در ايّام فاطميّه در بيت آقاي بروجردي برقرار شده بود ايشان متواضعانه از اوّل تا آخر مجلس دو زانو در بين مردم عادي دورتر از آقا نشسته و به سخنان مرحوم تربتي كه منبر رفته بودند، گوش فرا مي دادند.»[14]
آخوند خراساني (ره):
در احوالات ايشان نوشته اند: «اين وجود مبارك كه در واقع رهبر دين و دنياي ميليونها مسلمان بود،بسيار متواضع بودند مخصوصاً در برابر اهل علم، با كوچك ترين طلبه در سلام پيشي مي گرفت و در مجالس براي ورود آنها به پا مي ايستاد.و اهل علم را بسيار تجليل مي كرد»[15].
ملّا احمد مقدس اردبيلي (ره):
در احوالات ايشان آمده است: «موقعي در سفر يكي از زوّار كه او را نمي شناخت به او گفت: جامههاي مرا ببر نزديك آب و بشوي و چرك آنها را بگير ـ ملا احمد قبول كرد و جامه هاي آن مرد بُرد و شست و آورد تا به او بدهد ـ در اين هنگام آن مرد او را شناخت و خجالت كشيد ـ ديگران هم او را توبيخ كردند. مقدس اردبيلي فرمود: چرا او را ملامت مي كنيد؟ مطلبي نشده است. حقوق برادران مؤمن بر يكديگر بيش از اينهاست»[16].
شيخ انصاري (ره)
«ايشان داراي همّتي بلند و اخلاقي نيكو بود و به امور طلّاب شخصاً رسيدگي ميكرد و مانند پدري مهربان آنان را تحت تربيت خود قرار داده بود ـ چند روزي شيخ ديرتر از وقت مقرّر براي تدريس حاضر مي شد از وي سبب را پرسيدند فرمود: يكي از سادات به تحصيل علوم ديني مايل گشت و اين امر را به چند نفر در ميان نهاده تا درس مقدمات برايش گويند ولي هيچ يك حاضر نشدند و شأن خود را بالاتر ديدند ـ بدين جهت خود متصدّي اين امر شده،درس او را به عهده گرفتم»[17].
آيه الله العظمي حائري (ره) مؤسس حوزه علميه قم:
يكي از بزرگان گفتند كه: وقتي ، يكي از طلاب بيمار شد، مرحوم حاج شيخ دارويش را تهيّه كرده و به منزل برده به خانواده دستور دادند كه آن را آماده كنند و سپس خودش دارو را به حجره آن طلبه آورد و حتّي به خادمش نداد كه ببرد.[18]
علامه سيد محمّد حسين طباطبائي (ره):
آيه الله تهراني، از شاگردان ايشان اينگونه مي گويد: «اين مرد جهاني از عظمت بود؛ عيناً مانند يك بچه طلبه در كنار صحن مدرسه روي زمين مي نشست و نزديك به غروب در مدرسه فيضيه مي آمد و چون نماز بر پا مي شد، مانند ساير طلاب نماز را به جماعت مرحوم آيه الله آقاي حاج سيد محمد تقي خوانساري مي خواند. آنقدر متواضع و مؤدّب و در حفظ آداب سعي بليغ داشت كه من كراراً خدمتشان عرض كردم: آخر اين درجه از ادب و ملاحطاتِ شما ما را بيادب مي كند.
از قريب چهل سال پيش تا به حال ديده نشده كه ايشان در مجلس به متكا و بالش تكيه زنند، بلكه پيوسته در مقابل واردين مؤدّب، قدري جلوتر از ديوار مي نشستند و زير دست مهمان واردـ من شاگردشان بودم و بسيار به منزل ايشان مي رفتم و به مراعات ادب مي خواستم پائين تر از ايشان بنشينم ابداً ممكن نبود...»[19].
محدّث قمي (مرحوم شيخ عباس قمي صاحب مفاتيح الجنان) :
ايشان در كتاب فوائد الرضويه كه در شرح علماي شيعه نوشتند وقتي به نام خودش مي رسد،چنين مينگارد: «همانا،چون اين كتاب شريف، در بيان احوال علماست،شايسته نديدم كه ترجمه خود را كه احقرو پستتر از آنم كه در عداد ايشان باشم، در آن درج كنم از اين رو از ذكر حال خود صرف نظر كرده،اكتفاء ميكنم به ذكر مؤلفات خود.»[20]
علامه محمّد جواد بلاغي (ره) :
«درباره فروتني ايشان بسيار گفتهاند. نقل مي كنند كه خود به بازار ميرفت و آنچه نياز داشت مي خريد و به منزل ميآورد و هرگز نميپذيرفت. كسي در كارهايش به او كمك كند. آنقدر در برابر سخن حقّ متواضع بود كه در برخي نوشتههاي خودتذكر مي داد: هر كس پرسش يا انتقادي و ايرادي دارد براي من بنويسد و پاسخ دريافت دارد و از اين راه به علم و حقيقت كمك كند...» .[21]
شهيد مظلوم آيه الله بهشتي (ره) :
ايشان در اوائل انقلاب اگر چه بخاطر شرائط خاص لازم بود محافظ و پاسدار داشته باشد ولي هرگز اجازه نميداد كه پاسداران در اتومبيل را برايشان باز و بسته كنند و تمام كارهاي مربوط به خود را خود انجام مي دادند.[22]
آيه الله ميرزا جواد انصاري همداني (ره) :
آقاي انصاري خود كارهاي منزل را انجام مي داد. از بازار شخصاً خريداري مي كرد و اجازه نميداد كه كسي در خريد خانه و حمل كالا او را كمك كند ـ يكي از شاگردان ايشان نقل مي كردند: كه با اينكه من بيست سال بيشتر نداشتم و مشغول خواندن كفايه بودم و ايشان مجتهد مسلّم و بيش از چهل سال داشت،روزي من مشغول نماز بودم يكدفعه متوجّه شدم اين مرد الهي در نماز به من اقتداء كرده است.[23]
و در اثر همين منش و سجيه اخلاقي تواضع و فروتني است كه علم و تلاش اين بزرگان به ثمر نشسته و بركت يافت و توانستند با عنايات الهي، هزاران هزار انسان را به سمت حقيقت رهنمون شوند و الگوئي وارسته از شيعيان اهل بيت(ع) به جهانيان عرضه نمايند.
[1] . شعراء/ 125
[2] . فرقان / 63
[3] . الاصول من الكافي ـ ج 2 (دو جلدي )- ص101مرحوم كليني،ناشر: المكتبه الاسلاميه /تهران/ اي تا)، با تصحيح شيخ نجم الدين آملي و علي اكبر غفاري
[4] . نهح البلاغه. خطبه قاصعه (192)-صفحه/ 290- تحقيق و تصحيح: صبحي صالح، قم، انتشارات هجرت / 1395 هـ . ق
[5] . الاصول من الكافي - ج 1- ص 29 (دو جلدي )-(همان )
[6] . اخلاق اسلامي در نهج البلاغه (شرح خطبه متقين)- دروس آيه الله مكارم شيرازي، ج1 ص 140،اكبر خادم الذاكرين، مدرسه امام علي بن ابي طالب، چاپ سوّم/ 1379
[7] . صحفيه نور ـ22 جلدي ـ ج 19- ص 156- 157- 286-64- سازمان مدارك فرهنگي انقلاب اسلامي -13
[8] . شرح اربعين حديث ص 100 ـ امام خميني (ره) مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام (ره)- اوّل/ 71
[9] . تدكره المتقين ـ ص131 ـ حاج شيخ محمد بهاري همداني (ره)- انتشارات نهاوندي ـ دوّم/ 1376
[10] . معراج السعاده ـ ص 229 ـ ملا احمد نراقي (ره )، انتشارات دهقان/ تهران/ سال نشر ندارد
[11] . همان 216
[12] . فرازهائي از وصيتنامه الهي اخلاقي آيه الله العظمي مرعشي نجفي (ره) - ص 26 - ناشر: كتابخانه معظم له - چاپ دهم/ 1380 هـ . ق
[13] . سيماي فرزانگان ـ ص 286 رضا مختاري/ انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه قم ـ 1374/ چاپ هشتم
[14] . جلوه هاي معلمي امام خميني (ره ) - ص154/ امير رضا ستوده،احمد برادري/ مؤسسه نشر پنجره/ چاپ اول/ 1379/ تهران
[15] . سيماي فرزانگان/ 289
[16] . سيماي فرزانگان/ ص 295
[17] . زندگي و شخصيت شيخ انصاري ـص 78 ـ ص مرتضي انصاري چاپ دوّم/ تهران/ ناشر: حسينعلي نوبان/ 1361 هـ . ش .
[18] . سيماي فرزانگان/ ص 306
[19] . مهرتابان (ياد نامه و مصاحبات تلميذ و علّامه ) ص 50 ـ 51 ـ سيد محمد حسين حسيني تهراني ـ چاپ اول/ انتشارات باقر العلوم/ سال نشر ندارد.
[20] . سيماي فرزانگان/ ص307 به نقل از «فوائد الرضويه ـ زندگي علماي مذهب شيعه»حاج شيخ عباس قمي ـ دو جلد در يك مجلًّد انتشارات كتابخانه مركزي ـ بدون تاريخ و نوبت چاپ
[21] . سيماي فرزانگان/ ص296
[22] . همان/ ص 296
[23] . در كوي بي نشانهاـ(سيري در زندگي آيه الله انصاري همداني (ره) - ص 78 ـ مصطفي كرمي نژاد ـ انتشارات نهاوندي/ 1379/ چاپ چهارم.
مهدي رحيمي