ايراني-قرن سيزدهم و چهاردهم قمري

(1329 -1255 ق)، فقيه، اصولى، مجتهد بزرگ تشيع و از بنيانگذاران انقلاب مشروطيت. پدرش ملا حسين اهل هرات و ساكن مشهد بود. وى مقدمات علوم را در مشهد آموخت و از آنجا به سبزوار رفت و مدتى در محضر درس حاج ملاهادى سبزوارى حاضر گشت. در بيست و دو سالگى به تهران آمد و علوم عقلى را نزد ميرزا ابوالحسن جلوه و ديگران فراگرفت و در سال 1278 ق به نجف رفت و به حوزه درس شيخ مرتضى انصارى پيوست. مدتى نيز در درس شيخ راضى، سيد مهدى قزوينى و سيد على شوشترى شركت جست و پس از وفات شيخ انصارى به خدمت ميرزاى شيرازى درآمد. آخوند از برجسته ترين مدرسين عالم اسلام است كه شاگردان بسيارى را تربيت كرده است. وى يكى از سه تن روحانى نجف بود كه از مشروطيت حمايت كرد و اين عمل او منجر به موفقيت آزاديخواهان در انقلاب مشروطيت شد. در سال 1329 ق زمانى كه روسها بر آزادي خواهان ايران با ارسال اولتيماتوم‏هاى پشت سر هم سخت گرفته بودند، به قصد آمدن به ايران حركت كرد، ولى در راه ناگهان درگذشت، شايع شد كه او را مسموم كرده‏اند. وى در مقبره‏ى حاج ميرزا حبيب‏اللَّه رشتى مدفون گرديد. آثار او عبارت‏اند از «كفاية الاصول»، دو جلد، از مراجع معتبر علم اصول، «حاشيه بر رسائل» و «حاشيه بر مكاسب» كه نقدى است بر آثار شيخ مرتضى انصارى؛ «حاشيه بر اسفار»؛ «حاشيه بر شرح منظومه»؛ «رسالاتى در مشتق، رضاع،...»؛ «الاجارة»؛ «الاجتهاد والتقليد»؛ «الفوائد الاصولية» و «تكملة التبصرة». از آثار خير آخوند احداث سه مدرسه‏ى بزرگ و متوسط و كوچك در نجف است. وى ضمناً به انتشار چهار مجله‏ى «اخوت»، در «درةالنجف»، «العلم» و «نجف اشرف» كمك بسيار كرد. وى در نزد فقها و دانشمندان علوم دينى به «صاحب الكفايه» شهرت دارد. و فرزندان او كلمه «كفائى» را براى نام خانوادگى خويش انتخاب كردند.